Öksürük, vücudun balgam veya yabancı tahriş edici maddeleri boğazdan temizlemek için kullandığı bir refleks aktivitedir. Akciğerlerden havanın hızlı bir şekilde atılması şeklinde gerçekleşir.
Toz, alerjen, kirlilik veya duman gibi tahriş edici ajanlar, üst ve alt solunum yollarına girdiğinde, beyne mesaj gönderen sinirleri uyarır ve merkezi sinir sistemi onların varlığından haberdar edilir. Uyarıyı alan beyin, göğüs ve karın kaslarına ilgili maddeyi uzaklaştırması için emir verir. Böylece kaslar kasılarak akciğerlerdeki havayı öksürük yoluyla ani bir şekilde dışarı atar. Ara sıra görülen öksürük normal ve sağlıklı bir durumdur. Fakat birkaç hafta boyunca devam eden veya renksiz veya kanlı balgamla birlikte görülen öksürük tıbbi yardım gerektiren bir durumu gösterebilir.
Öksürük nedir?
Öksürük yabancı partiküllerin, mikropların, tahriş edici maddelerin, sıvıların ve mukusun boğaz ve solunum pasajından temizlenmesini sağlayan istemli veya istemsiz bir mekanizmadır. Akut, subakut ya da kronik olmak üzere farklı şekillerde görülebilir. Genel olarak üç haftadan kısa sürerse akut; 3 ila 8 hafta arasında sürerse ve bu sürenin sonunda iyileşirse subakut ve sekiz haftadan uzun süren kalıcı bir öksürük varsa kronik öksürük adını alır. Öksürük çoğunlukla iki hafta içinde tamamen ya da önemli ölçüde iyileşir.
Öksürük neden olur?
Öksürük genellikle virüslerden kaynaklanır ve tedavi edilmeden kendine kendine iyileşir. Akut ya da kronik öksürük farklı nedenlerle ortaya çıkar.
Akut öksürük nedenleri
Akut yani 3 haftadan daha kısa süren öksürük genellikle üst ya da alt solunum yolu enfeksiyonlarından kaynaklanır. Üst ve alt solunum yollarını etkileyerek öksürüğe neden olabilen durumlardan bazıları aşağıda sıralanmıştır;
- Grip
- Soğuk Algınlığı
- Farenjit
- Bahar Alerjisi
- Bronşit
- Zatürre
- Boğmaca Hastalığı
- Tahriş edici madde solumak
- Akut Sinüzit
Kronik öksürük nedenleri
Kronik öksürüğe neden olabilen durumlardan bazıları şunları içerir;
- Sigara kullanımı
- Geniz akıntısı
- Solunum yollarını döşeyen mukoza tabakasında kuruluk
- Gastroözofageal reflü hastalığı
- Astım
- Solunum yolu alerjileri
- Bazı ilaçlar (Örneğin ACE inhibitörleri)
- Kistik fibrozis
- KOAH (Kronik obstrüktif akciğer hastalıkları)
- Üst solunum yolu ve yutma kaslarının koordinasyonunu zayıflatan parkinsonizm gibi nöromüsküler hastalıklar
- Tüberküloz
- Akciğer mantar enfeksiyonları
- Akciğer embolisi
- Akciğer kanseri
Eğer bir öksürük hafifleme eğilimi göstermeden 3 hafta boyunca devam etmişse ya da daha da şiddetli bir hale gelirse doktora gitmek mantıklı olacaktır. Çoğu durumda, öksürükte altta yatan ciddi bir hastalık saptanmaz. Ancak nadir durumlarda uzun süreli bir öksürük, akciğer kanseri veya kalp yetmezliği gibi acil tedavi gerektiren daha ciddi bir hastalığın işareti olabilir. Aşağıdaki durumlarda mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurarak ileri tetkik ve tedavi yaptırmakta fayda vardır;
- Şiddetli öksürük varsa
- Öksürükte artma olursa
- Öksürüğe eşlik eden kilo kaybı durumunda
- Boyun bölgesinde ele gelen şişliklerin varlığında
- Yutma güçlüğü gelişirse
- Seste kalıcı değişiklikler ortaya çıkarsa
- Kan tükürme şikâyeti de varsa
- Nefes almada güçlük yaşanıyorsa
- Göğüs ağrısı gelişirse
- Düşmeyen dirençli ateş varlığında
Kuru öksürük nedir?
Beraberinde balgam üretimi olmayan öksürük kuru öksürük olarak tanımlanır. Alerjilerden asit reflü hastalığına kadar birçok farklı rahatsızlık kuru öksürüğe neden olabilir. Bazı durumlarda ise öksürüğe işaret eden açık bir sebep yoktur. Sebep ne olursa olsun, devam eden kuru bir öksürük, özellikle de geceleri artış gösteriyorsa hayat kalitesini ciddi şekilde etkileyebilir.
Kuru öksürüğün yaygın nedenlerinden biri olan astım, solunum yollarında şişme ve daralmayla seyreden bir durumdur. Astımda balgamlı öksürük de görülebilir; fakat daha sık olarak kuru öksürük vardır. Kuru öksürük nedenlerinden bir diğeri ise bir tür kronik asit reflüsü olan Gastroözofageal reflü hastalığıdır. Bu hastalıkta mide asidi düzenli olarak yemek borusuna geri kaçar. Mide asidinin yemek borusunda meydana getirdiği tahriş öksürük refleksini tetikleyebilir. Öksürükle birlikte göğüste ağrı, yanma, yutma güçlüğü, hafif ses kısıklığı gibi belirtiler de vardır. Kuru öksürüğe yol açan diğer nedenler arasında;
- Geniz akıntısı
- Viral üst solunum yolu enfeksiyonları
- Çevresel tahriş edici ajanlar
- ACE inhibitörleri olarak adlandırılan tansiyon ilaçları
- Boğmaca hastalığı
- Pnömotoraks
- Kalp yetmezliği şeklinde sıralanabilir.
Alerjik öksürük nedir?
Alerjik öksürük, bağışıklık sisteminin grip veya soğuk algınlığı gibi bir enfeksiyondan ziyade bir alerjene yanıtından kaynaklanan öksürük türüdür. Kronik kuru öksürüğü olan bireylerde bu durum yüksek olasılıkla alerji ya da astımdan kaynaklanıyor olabilir. Alerjik öksürüğe genellikle hapşırık, burun tıkanıklığı, ciltte ve gözlerde kaşıntı, burun akıntısı, göz altında mor halkalar gibi başka alerji belirtileri de eşlik eder.
Balgamlı öksürük nedir?
Balgamlı öksürük, balgam üretimi ile birlikte görülen öksürüğe denir. Balgam, göğüs veya boğazın arkasına bir şey sıkışmış gibi bir hisse neden olur. Akciğer ve solunum yollarında normal şartlar altında da bir miktar mukus üretimi vardır.
Mukus, solunum yollarını nemli tutmak ve akciğerleri tahriş edici maddelerden korumak gibi vücut için yararlı birçok işlevi yerine getirir. Fakat balgamlı öksürükte solunum sisteminde aşırı bir mukus üretimi söz konusudur. Balgamlı öksürük en çok soğuk algınlığı, grip gibi mikroorganizmaların neden olduğu enfeksiyonlardan kaynaklanır. Diğer nedenler arasında;Bronşit
- Zatürre
- Bronşit
- Kronik obstrüktif akciğer hastalıkları
- Kistik fibrozis
- Astım bulunur.
Öksürüğe ne iyi gelir?
Öksürüğe iyi gelen uygulamalar çoğunlukla hastanın kendini daha iyi hissetmesini sağlamayı amaçlar. Bu yöntemler genellikle öksürüğün şiddetini azaltsa bile süresini kısaltmaz. Öksürüğe iyi gelen uygulamalardan bazıları şunları içerir;
- Geniz akıntısı nedeniyle ortaya çıkan öksürükte bol sıvı tüketimi akıntının yoğunluğunu azaltarak tahriş edici özelliğini minimum seviyeye indirir. Yine bol sıvı alımı öksürüğün diğer bir nedeni olan kış aylarında mukoza membranlarında gelişebilecek kuruluğu da önler.
- Pastiller boğazın arkasını uyuşturarak öksürük refleksini azaltmaya yardım eder.
- Sıcak bitki çayları içmek de boğazı yatıştırır.
- Bal, boğaz bölgesini kaplayarak tahrişi azaltır ve öksürüğün yatışmasına yardımcı olur.
- Sıcak bir duş, burundaki sekresyonları incelterek öksürüğün hafiflemesine katkı sağlar. Sıcak duş hem soğuk algınlığı hem de alerjilerden kaynaklanan öksürükte etkili olabilir.
- Kalorifere ıslak havlu koyarak ya da buhar makinesi ile oda havasını nemlendirmek yardımcı olabilir.
- Parfümler ve kokulu banyo spreyleri gibi kapalı alan hava kirleticilerinin kullanımından kaçınmak öksürüğün kontrolüne yardım edebilir. Bu tür ajanlar bazı insanlarda kronik sinüs tahrişine neden olarak, sinüslerde aşırı mukus üretimi sonucunda kronik öksürüğe zemin hazırlayabilir.
Öksürük nasıl geçer?
Buharlı duşlar, sıcak çaylar ya da pastiller size yardımcı olmadığında, öksürüğü hafifletmek için doktorun önerdiği çeşitli ilaçlara kullanılabilir. Tedavide reçete edilebilen ilaçlardan bazıları şunları içerir;
- Dekonjestanlar: Bu grup ilaçlar şişmiş burun dokusunu küçülterek ve mukus üretimini azaltarak burun tıkanıklığının giderilmesine ve akciğerlerdeki balgamın kurtulmasına yardımcı olur. Böylece aşırı balgamdan kaynaklanan öksürüğün kontrolünde etkilidir.
- Balgam sökücü ilaçlar: Balgamın atılmasını kolaylaştırarak öksürüğü hafifletir.
- Öksürük baskılayıcıları ilaçlar: Göğüs ağrısına yol açacak kadar şiddetli öksürük durumunda dekstrometorfan gibi öksürük kesici bir ilaç önerilebilir.
- Alerjik öksürükte antihistaminik grubu ilaçlar yardımcı olabilir.
- Astıma bağlı öksürük varsa tedavide astım ilaçları kullanılır.
Çocuklarda öksürük
Çocuklarda öksürük, genellikle vücudunun balgam, yabancı cisim gibi solunum yollarında bulunan tahriş edici bir faktörden kurtulmaya çalıştığının bir işaretidir. Çocuklarda sık görülen öksürük nedenleri arasında enfeksiyon, soğuk algınlığı, grip ve krup sayılabilir. Çocuklarda gelişen kronik öksürük ise en sık olarak astımdan kaynaklanır. Ancak geniz akıntısı, bronşiyolit ya da reflü hastalığı gibi durumlar da kronik öksürük nedeni olabilir. Çocuklarda balgamlı öksürük solunum yollarına yabancı cisim kaçması, sigara dumanı ya da başka tahriş edici çevresel ajanlardan kaynaklanabilir.